همه شما چه کسانی که در صنعت ساختمان سازی فعالیت دارند و چه افراد عادی، تاکنون به احتمال زیاد با سفیدک زدن روی سنگ یا آجر روبرو شده اید. سفیدک زدن که اصطلاحا به آن شوره زدن گفته می شود؛ یک اتفاق ناخوشایندی است که ممکن است در قسمت های مختلف ساختمان علی الخصوص مکان های مرطوب به وجود آید. زیرا بالاخره برای فردی که هزینه قابل توجهی را صرف خرید خانه و یا به عنوان مثال خرید سنگ(مخصوصا سنگ های گران قیمت) کرده، مسائلی چون شوره زدن یا هوازدگی سنگ که موجب از بین رفتن زیبایی سنگ می شود بسیار ناراحت کننده است.
به همین خاطر برای شما بسیار مهم و مفید است که نسبت به این موضوع آگاهی کاملی بدست آورید تا با رعایت نکاتی از بروز آن جلوگیری کنید و همچنین با روش های از بین بردن آن نیز آشنا شوید.
از این رو ما در این مقاله در ابتدا به ارائه توضیحاتی جهت تفهیم کلی شوره سنگ و دلایل تشکیل آن می پردازیم و در نهایت شما را با روش های از بین بردن سفیدک روی سنگ آشنا می کنیم.
شوره چیست؟
شوره یا سفیدک ماده ای سفید رنگ و نمکی است که ممکن است روی سطوح مصالح ساختمانی مختلفی مانند سنگ های طبیعی، آجر،بتن یا هر مصالح ساختمانی متخلخل دیگری ظاهر شود. علت به وجود آمدن آن نیز به خاطر رسوب نمک و املاح معدنی موجود در خاک،آب، شن یا سیمان است که توسط آب باران یا آب های زیرزمینی حل می شوند. زمانی که این رطوبت به سطح سنگ کشیده شود، تبخیر شده و نمک ها و املاح معدنی آن باقی می ماند و تبدیل به شوره می شود که با گذشت زمان قابل مشاهده است. برای برخی تعجب آور است که رطوبت از داخل سنگ به سطح می آید و نمک ها و مواد معدنی داخل و یا پشت سنگ را به سطح می آورد. البته رطوبت و آبی که از منابع بیرونی روی سطح سنگ هم می نشینند مانند آب باران و یا شبنم نیز با فرض دارا بودن املاح معدنی همین اثر را خواهند داشت.
اگرچه این اتفاق ناخوشایندی است اما امری کاملا طبیعی است که در ساختار سنگ هیچ تاثیری نمی گذارد اما به زیبایی ظاهری آن آسیب می زند.
حال پرسشی که در اینجا برای ما پیش می آید این است که چه موضوعی موجب می شود رطوبت داخل سنگ به سطح آن نفوذ کند و پس از آن تبخیر شود؟ در واقع چه عواملی موجب ایجاد این پدیده می شود؟ به همین خاطر ادامه متن را حتما بخوانید.
عوامل موثر در ایجاد شوره سنگ
وجود نمک،رطوبت و مسیری برای حرکت آن به سطح سنگ، از الزامات تشکیل شوره است. حال عوامل مختلفی در فراهم آوردن این موارد نقش دارند که تعدادی از آن ها شامل موارد زیر است:
- شرایط آب و هوایی مرطوب: آب، باران و برف منابع اولیه رطوبت هستند و ممکن است به میزان شوره زدن تاثیربگذارد. حال عواملی مختلفی بر میزان رطوبت هوا تاثیرگذارند که شامل تراکم،تخلیه آب های زیرزمینی و فعالیت های داخلی می باشد. حال همانطور که بیان شد وجود رطوبت از عناصر اصلی تشکیل شوره است. زیرا رطوبت نمک ها را به محلول های نمکی تبدیل می کند. به همین خاطر شاید شما نیز تاکنون شوره زدن سنگ را درساختمان های مناطق شمالی که رطوبت یک ویژگی آب و هوایی ثابت است، بیشتر دیده باشید. علاوه بر این شبنم یا باران نیز شرایط مناسبی را برای شوره فراهم می کنند. همچنین در صورتی که سنگ در قسمتی باشد که دائم در معرض آب است مانند سرویس بهداشتی و یا استخر می توانید بیش تر انتظار مشاهده این پدیده را داشته باشید. زیرا در این قسمت ها ترکیبی از محیط مرطوب و آب وجود دارد.
- متخلخل بودن سنگ: وجود تخلخل نیز در واقع نقش مسیر حرکت محلول های نمکی به سطح سنگ را ایفا می کند. به همین خاطر است که این پدیده در سنگ های متخلخلی مانند سنگ تراورتن بیشتر مشاهده می شود. به همین خاطر از آنجا که تراورتن به میزان زیادی در نمای ساختمان استفاده می شود الزامی است که از رزین و اپوکسی مرغوبی جهت ضدآب نمودن آن استفاده کرد علی الخصوص برای مناطق شمالی. علاوه بر این سنگ تراورتن جذب آب بالایی دارد و به مرور زمان با جذب آب باران و…در صورتی که دارای نمک باشد، به محلولات نمکیه موجود در سنگ می افزاید که این خود دوباره موجب ایجاد شوره می شود.
- ملات به کار رفته جهت نصب: در صورتی که در تهیه ملات از سیمان و شن و ماسه نامرغوب استفاده شود و علاوه بر آن آب استفاده شده برای تهیه ملات شور(مانند آب چاه) باشد خود موجب شوره زدن سنگ می شود. این موضوع علاوه بر این موجب زرد شدن سنگ نیز می شود. برای سیمان اتفاقی که می افتد این است که سیمان یک واکنش هیدراتاسیون دارد و در طی آن هیدروکسید کلسیم یا آنچه که ما به آن آهک می گوییم به سطح سنگ یا سیمان منتقل می شود. زمانی که آهک به سطح سنگ می رسد با دی اکسید کربن موجود در هوا واکنش می دهد و کربنات کلسیم نامحلول در آب را به وجود می آورد.
- در ساخت دیوار پشتی موردنظر از مصالح بی کیفیت استفاده شده باشد.
شوره ممکن است در صورت وجود هر کدام از این عوامل به وجود آید و تصوری که شاید عده ای در این زمان داشته باشند این باشد که شاید از مصالح نامرغوبی استفاده کرده اند در صورتی که وجود این عوامل نیز موجب این اتفاق می شود. شوره درخشندگی و رنگ سنگ را تحت تاثیر قرار می دهد.
همچنین در این رابطه توجه داشته باشید که فرآیند شوره زدن در زمان های مختلفی می تواند رخ دهد، یا همان ابتدای ساخت یک ساختمان می تواند مشکل ساز بشه یا به تدریج.
براین اساس می توان گفت فرآیند شوره زدن دو نوع است اولیه و ثانویه. اولیه که معمولا در طول 72 ساعت اول نصب سنگ (یا مصالح ساختمانی دیگر) اتفاق می افتد که ناشی از وجود آب اضافی هنگام تهیه ملات بوده است. و شوره زدن ثانویه در نتیجه وجود رطوبت بیرونی است که نمک را از سنگ بیرون می کشد و به تدریج رخ می دهد. در بسیاری از موارد شوره زدن به تدریج اتفاق می افتد.
شوره زدن اغلب یک مشکل فصلی است به این مفهوم که در فصل هایی از سال مانند زمستان که احتمال باران،برف و رطوبت بیش تر است؛ به میزان بیشتری رخ می دهد اما با این وجود در فصل های بهار،پاییز و تابستان هم ممکن رخ دهد.
علاوه بر این میزان شوره سنگ های مختلف با توجه به نوع سنگ متفاوت است. به عنوان مثال سنگ های آهکی مانند تراورتن که تخلخل و جذب آب بالایی دارند بیش از دیگر سنگ ها مانند سنگ گرانیت در معرض شوره زدن است. همچنین موقعیت معدنی که سنگ از آن استخراج شده حائز اهمیت است. زیرا به عنوان مثال سنگ هایی که از مناطق کویری استخراج می شوند میزان نمک موجود در سنگ هایشان بیش تر از مناطق دیگر است.
نحوه تشخیص شوره
درک تفاوت بین شوره و لکه بسیار مهم است. لکه ها معمولا در رنگ های مختلفی به وجود می آیند اما ممکن است در ابتدا شبیه شوره به نظر برسند. شوره یک ماده سفید و پودری است که روی مصالح ساختمانی متخلخل مختلفی مانند آجر،سیمان، آهک، شن، خاک رس، سنگ و…به وجود آید.
آجر
از آنجایی که آجر متخلخل است، ممکن است نمک های محلول در آب را جذب کند و در نهایت در صورت فراهم شدن شرایط تبدیل به شوره شود.
به منظور اینکه متوجه شوید شوره برای آجر مشکل ایجاد می کند یا خیر، یک آجر را به مدت تقریبا هفت روز در آب مقطر غوطه ور کنید؛ سپس به مدت هفت روز اجازه دهید آجر به صورت کامل خشک شود. سپس آن را با آجری که در آب نبوده مقایسه کنید، اگر متوجه ماده سفید رنگ و پودری شدید؛ شوره زده است.
سیمان
سیمان پرتلند استفاده شده در تهیه ملات و دوغاب، به میزان زیادی در تشکیل شوره کمک می کند. این ماده PH بالایی دارد و نسبت به سایر انواع سیمان احتمال شوره زدن بالاتری دارد. با این وجود همه انواع سیمان نیز حاوی مقداری مواد قلیایی هستند که احتمال شوره زدن را بالا می برد.
ماسه
ماسه در تهیه دوغاب و ملات استفاده می شود و محلول در آب نیست. اما مواد دیگر می توانند شن و ماسه را آلوده کنند که در نهایت به شوره زدن کمک می کند. به همین خاطر برای پروژه های ساختمانی بهتر است از شن و ماسه تمیز شده استفاده شود تا شانس شوره را به حداقل برساند.
انتخاب مصالح ساختمانی مناسب برای هر پروژه ساختمانی جهت جلوگیری از بروز مشکلات مختلف مانند شوره زدن بسیار حائز اهمیت می باشد.
شوره چه تاثیراتی در سنگ ایجاد می کند؟
همانطور که پیش تر گفتیم شوره به خودی خود تاثیری در ساختار مصالح ایجاد نمی کند؛ اما در صورتی که هیچ اقدامی جهت رفع و جلوگیری از بروز آن انجام نشود، کپک میزنه و ممکن است موجب وارد آمدن آسیب ساختاری به مصالح ساختمانی از جمله سنگ شود.
زیرا زمانی که مصالح ساختمانی متخلخل آب را به دورن خود جذب می کنند، نمک ها را به داخل خود می کشانند. سپس در صورت فراهم شدن رطوبت و شرایط موردنیاز برای تشکیل شوره، این نمک ها به سطح سنگ آمده و تبخیر می شوند. اما همچنان جذب آب و نمک ادامه دارد. این موجب بالارفتن غلطت نمک درون سنگ می شود که منجر به اسمز می شود. در اسمز که در واقع به حرکت حلال از قسمت رقیق تر به قسمت غلیط تر گفته می شود؛ آب به سمت قسمت های پرنمک تر حرکت می کند تا غلظت آن را کاهش دهد. این اتفاق باعث ایجاد فشارهای هیدوراستاتیک زیادی در سنگ می شود. در نتیجه این فشارها می تواند به سنگ آسیب بزند و یا حتی موجب ترک برداشتن آن شود. از این رو در صورتی که در ساختمان خود با این مشکل مواجه شدید حتما جهت رفع و جلوگیری از بروز آن اقدام کنید.
اقدامات لازم جهت جلوگیری از شوره زدن
از آنجایی که شوره زدن یک فرآیند طبیعی است، حذف تمامی عوامل به وجود آمدن آن عملا غیرممکن است. با این وجود مراقبت از مصالح ساختمانی قبل،حین و بعد از عملیات ساخت و ساز می تواند تاثیر زیادی در جلوگیری از شوره زدن داشته باشد.
- رعایت اصول و استانداردهای مصالح و ساخت: جهت اطمینان از رعایت اصول و کیفیت ملات و آب مورداستفاده از یک پیمانکار خوب و با تجربه کمک بگیرید.
- آب و هوا: متاسفانه کنترل آب و هوا از دست شما خارج است؛ اما در صورت امکان توصیه می کنم عملیات سنگ کاری خود را در فصول خشک سال انجام دهید.همچنین پوشاندن دیوارهای نا تمام در پایان هر روز برای جلوگیری از نفوذ رطوبت به پشت سنگ اقدام خوبی است.
- نگه داری سنگ: توصیه می کنم سنگ ها را پیش از نصب در محلی خشک و درون پالت نگه داری کنید تا به حداقل رساندن جذب آب قبل از نصب کمک کند.
- آب بندی : ممکن است بخواهید سنگ خود را آب بندی کنید تا خطر جذب رطوبت را به حداقل برسانید. به این منظور برخی از سیلرها می توانند رسوبات نمک را به دام بیندازند و بنابراین باید قبل از استفاده از مناسب بودن سیلر مورداستفاده با سنگ خود مطمئن شوید.
- استفاده از درزگیرهای آبگریز برای جلوگیری از نفوذ آب
- هنگام نصب سنگ از ملات هایی با قلیای کمتر استفاده کنیم
- دورنگه داشتن آب پاش ها و به طور کلی وسایل مرطوب
- سنگ را تمیز نگه دارید
- ضدآب کردن سطح سنگ با استفاده از رزین یا نانو: به منظور کاهش جذب رطوبت(اما مشکلی که در این روش وجود دارد این است که سنگ دیگر نمی تواند نفس بکشد).
آیا می توان شوره سنگ را از بین برد؟
بله، خبر خوب این است که شوره سنگ را می توان از بین برد و هر چه زودتر این کار پس از ظاهر شدن روی سنگ انجام شود، از بین بردن آن آسان تر خواهد بود. حالا چگونه؟
به طور کلی از بین بردن شوره می تواند سریع و ساده باشد زیرا شوره نمک های محلول در آب است و ممکن است خود به خود و در اثر هوازدگی طبیعی از بین برود. روش های از بین بردن شوره با توجه به شدت آن تعیین می شود. زمانی که شوره شدید نیس و کم است، توصیه ما این است که به محض ظاهر شدن سفیدک ها، با استفاده از آب تمیز و برس موی سفت(غیرفلزی) یا سمباده سنگ را بشویید و پاک کنید. البته بهتر است کمتر از سمباده استفاده شود. زیرا در این صورت براقیت سنگ های صیقلی را از بین می برد.
روش های دیگر از بین بردن شوره شامل موارد زیر است:
- استفاده از آب تحت فشار:آب تحت فشار ممکن است بتواند به سرعت شوره ها را در خود حل کند.اما دقت داشته باشید پس از اتمام کار مصالح ساختمانی موردنظر را خشک کنید. زیرا در غیر اینصورت ممکن است مجددا شوره بزنند.
- سرکه رقیق شده(ترکیب آب و سرکه): استفاده از سرکه نسبت به مواد شیمیایی ضرر کمتری خواهد داشت
- برس زدن
- استفاده از پاک کننده های شیمیایی مخصوص شوره: در این مورد باید نهایت دقت را داشته باشیم که آسیبی به سنگ وارد نشود. پس از استفاده می توان از جوش شیرین برای خنثی کردن اسید استفاده کرد. حسن استفاده از این روش در مصرف کمتر آب و کمتر خیس شدن سازه است.
- استفاده از مواد نانو: به طور کلی استفاده از مواد نانو هم در از بین بردن و هم در جلوگیری از شوره مفید هستند. البته در انتخاب نوع مواد باید دقت داشته باشید موادی را انتخاب کنید که بر پایه آب نباشند چون در این صورت آب موجود در مواد نانو به پشت سنگ نفوذ کرده و موجب شوره زدن مجدد سنگ می شود.
مراحل عیب یابی شوره زدن مصالح ساختمانی
عیب یابی کردن ساختمان، زمانی که شوره اتفاق می افتد می تواند در جلوگیری از به وجود آمدن آن، بسیار موثر باشد. هنگامی که شوره به وجود می آید، نکات زیر را در نظر بگیرید:
- ساختار آسیب دیده را ارزیابی کنید: زمانی که برای اولین بار شوره اتفاق می افتد؛ سازه چند ساله بوده؟ پاسخ این پرسش بسیار مهم است چون اگر سازه کمتر از یک سال قدمت داشته باشد، منبع شوره احتمالا خود سازه و یا آبی است که در طول ساخت و ساز وارد سازه شده است. یا اگر سازه بیش از یک سال قدمت داشته باشد باید آن را از نزدیک برای نشت احتمالی بررسی کنید. در این شرایط ممکن است به دلیل وجود منبع جدید آب در سازه رخ داده باشد.
- به محل شوره توجه کنید: با نگاه کردن به محل شوره ممکن است بتوانید منبعی که باعث این مشکل شده است را پیدا کنید.
- وضعیت سلامت سازه را بررسی کنید: ترک ها و یا سایر عیوب در مصالح ساختمانی از جمله سنگ می تواند منجر به بروز شوره شود. برای شناسایی مسیر ورود رطوبت به مصالح ساختمانی، به وضعیت سالم بودن آن ها دقت کنید.
- ساختار ساختمان را مرور کنید: بخش های دیوار و جزییات ساختمان را برای شناسایی مسیرهای احتمالی جابه جایی رطوبت و نمک ارزیابی کنید.
- جمع آوری گزارش های آزمایشگاهی: در این صورت می توانید به میزان نمک موجود در مصالح ساختمانی مختلف پی ببرید.
- همه منابع آب موجود در سازه را پیدا کنید.
خلاصه
شوره زدن مصالح ساختمانی متخلخل از جمله سنگ های طبیعی امری کاملا طبیعی است که در صورت فراهم آمدن شرایط مختلفی مانند رطوبت به وجود می آید. با این وجود انجام اقدامات مختلف جهت جلوگیری از بروز آن و همچنین از بین بردن آن جهت حفظ سلامت ساختمان امر بسیار مهمی است زیرا در غیر این صورت به مرور زمان ممکن است موجب وارد شدن آسیب های بسیاری به سازه شود.
